Als gevolg van de Coronacrisis zijn ook veel grensarbeiders gedwongen in hun eigen land te werken. Hun is gevraagd de grens niet over te steken om naar hun kantoor in het buurland te komen. Op dit moment is dat alleen mogelijk omdat de Nederlandse, Belgische en Duitse regering speciale vrijstellingen van bepaalde regels zijn overeengekomen tot de rest van dit jaar. Anders zouden deze grensarbeiders te maken krijgen met ingrijpende veranderingen met betrekking tot hun socialezekerheidsbijdragen, belastingen en gezondheidszorg. Maar wat als regeringen en werkgevers voortaan permanent gaan stimuleren dat werknemers meer dagen thuis werken? ITEM is erachter gekomen dat dit enorme gevolgen zou hebben voor grensoverschrijdende arbeid als de wetgeving niet dienovereenkomstig verandert. Dit is een van de vier cases van het onderzoek naar grenseffecten van dit jaar.

Wegens hun onderschikking aan de lidstaten, hebben grensoverschrijdende regio's in de EU het zwaarst te lijden onder problemen en tegenstrijdigheden die worden veroorzaakt door een gebrekkige afstemming tussen Europees en nationaal beleid. Het expertisecentrum ITEM analyseert dergelijke belemmeringen en publiceert haar beoordelingen. De belangrijkste van deze beoordelingen is het jaarlijkse Grenseffectenrapportage, waarvan de editie 2021 vandaag wordt gepubliceerd. Het verslag van dit jaar bestaat uit vier dossiers, waarin "grenseffecten" aan de orde komen. De onderwerpen zijn gevarieerd, bestaande uit onder andere de toename van thuiswerk tijdens de coronaviruscrisis en de discrepanties in de gezondheidszorg tussen landen.

Met een eigen grenseffectenmethodologie onderzoekt het  Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility / ITEM

grensoverschrijdende effecten om meer inzicht te verstrekken in Europese en nationale wetgevings- en beleidsinitiatieven. Het rapport is bedoeld als een waardevol hulpmiddel voor beleidsmakers op regionaal, nationaal en Europees niveau bij het nemen van besluiten over wet- en regelgeving met (aanvullende) effecten voor (grens)regio's. Het onderzoek biedt achtergrondinformatie en inzicht voor zowel politieke debatvoering als het wetgevingsproces.

De vier onderwerpen van het Grenseffectenrapportage 2021 tonen (opnieuw) aan dat een onderscheid tussen ex-ante beoordeling en ex-post evaluatie niet altijd gemakkelijk te maken is. Terwijl het eerste dossier een ex-ante onderzoek is, en het derde en vierde dossier als een ex-post analyse kunnen worden beschouwd, heeft het tweede onderzoek elementen van beide gemeen. Door drie overkoepelende onderzoeksthema's te behandelen - Europese Integratie, Duurzame/Sociaaleconomische Ontwikkeling, en Euregionale Cohesie - legt elk dossier de nadruk op een ander punt, afhankelijk van het onderwerp van de studie. De onderwerpen van dit jaar zijn even divers als boeiend:

Het eerste dossier is een ex-ante studie over de voorspelde effecten die het EU-voorstel voor een richtlijn inzake toereikende minimumlonen zal hebben op de aan Duitsland grenzende grensregio's, met specifiek oog op de regio's die worden gedeeld met België, Frankrijk, Nederland en Polen. Er werd specifiek aandacht besteed aan de gevolgen die de richtlijn zal hebben voor grensarbeiders, d.w.z. arbeiders die in het ene land wonen en in het andere land werken. Dit dossier is het resultaat van een succesvolle onderzoekssamenwerking met partners van het Transfrontier Euro-Institut Network (TEIN), met wie ITEM in 2020 voor het eerst heeft samengewerkt.

Vorig jaar was de samenwerking met de TEIN-partners van ITEM gericht op de impact van de coronaviruscrisis op grensoverschrijdende regio's. Wegens de aanhoudende relevantie van de crisis werden twee opvolgende dossiers geschreven voor het Grenseffectenrapportage van 2021. Het eerste dossier van 2021 over de coronacrisis is dossier 2, waarin wordt nagegaan welke langetermijneffecten COVID-19 kan hebben op de grensoverschrijdende werkcultuur met betrekking tot thuiswerken, met name wat betreft de invloed van Europese en internationale coördinatieregels. De studie wijst op de verreikende - financiële of zelfs discriminerende - effecten en de toegenomen administratieve lasten die het komende formele thuiswerkbeleid voor grensarbeiders en werkgevers kan meebrengen, tenzij de beleidsmakers op maat gesneden overeenkomsten voor grensoverschrijdende arbeid sluiten.

Het derde dossier, is een rechtstreeks vervolg op de 2020-studie die in samenwerking met TEIN is uitgevoerd. Het analyseert de impact van nationaal crisisbeheer op grensoverschrijdend crisisbeheer. Door een beperkend grensbeleid kan nationaal crisisbeheer averechts werken en leiden tot het in de kiem smoren van de inspanningen van Euregionaal crisisbeheer. Het onderzoek van 2021 is uitgevoerd in samenwerking met collega's van Plato (Universiteit Leiden) en Ockham IPS, in het kader en met ondersteuning van het INTERREG-project "Pandemric".

In het vierde en laatste dossier werd geanalyseerd of de EU-richtlijn betreffende de rechten van patiënten een geschikt middel is om goed functionerende gezondheidszorg in grensoverschrijdende regio's te bieden. Vanwege de geografische noodzaak is grensoverschrijdende gezondheidszorg in grensregio's vaak van essentieel belang. De ex-post beoordeling heeft gekeken naar de gezondheidsstelsels van België, Duitsland en Nederland en is nagegaan in hoeverre de EU-richtlijn betreffende de rechten van patiënten geschikt is om tegenstrijdigheden tussen de stelsels aan te pakken. In het dossier worden verschillende "succesfactoren" genoemd die bijdragen tot een goed functionerende gezondheidszorg in grensoverschrijdende regio's.