In een eerste fase bezochten de onderzoekers de huishoudens. "Dat was best uniek," vertelt Véronique Vasseur. "Je komt bij mensen over de vloer, waar je ze vraagt om in hun vertrouwde omgeving proefkonijn te zijn." Zo veranderde de woning in onderzoeksruimte. Via meetapparaten, dagboeken en vragenlijsten werden de gewoonten voor de was en warmteregeling in kaart gebracht. Tijdens een tweede huisbezoek  introduceerden de onderzoekers een 'was challenge' en 'verwarming challenge'. Met de deelnemers werd afgesproken dat zij vier weken lang de temperatuur van woon- en slaapkamer zouden verlagen en de wekelijkse wasbeurten verminderen. Wat voor gevoel hadden zij hierbij? Voelde dit relaxed, min of meer prima of misschien wel irritant?
Inmiddels zijn de positieve resultaten van ENERGISE gepubliceerd. In alle 16 labs slaagde het merendeel van de huishoudens erin de binnentemperatuur met minstens 1 graad te reduceren. Dit komt neer op een jaarlijkse energiebesparing van 6 procent. En de wekelijkse was kon met 1 wasbeurt minder af. Opgeschaald naar alle Nederlandse huishoudens betekent dit een jaarlijkse besparing van 20,6 miljoen m3 water (bijna 8000 Olympische zwembaden), 15 miljoen liter wasproducten en verminderd elektriciteitsverbruik dat gelijkstaat aan het jaarlijkse verbruik van 140.000 huishoudens. Het bewijst dat een kleine  gedragsverandering tot aanzienlijke energiereducties kan leiden.

Het ultieme thuisgevoel

Opvallend waren de cultuurverschillen tussen de deelnemende landen. Neem de gemiddelde woningtemperatuur. Scholl: "In Nederland is dat rond 20 graden, maar in Hongarije 24 graden. Weinig kleren aan is daar het ultieme thuisgevoel." Er sprongen ook genderverschillen uit, vertelt Vasseur. "In Nederland en Engeland bepaalt de vrouw vaak wat een aangename temperatuur is, in de andere landen is dat meestal de man. In Hongarije is meer dan 90 procent van de vrouwen verantwoordelijk voor de was, in Nederland loopt dit aandeel terug." Verder zijn er aanwijzingen dat groepsgevoel energiezuiniger gedrag stimuleert.
Deelnemers hadden bovendien energiebewuster ingeprent gekregen, vult Vasseur aan. "We zagen bij hen bij de was doen een overgang van een mechanische naar een zintuiglijke benadering. De duur van het dragen werd minder bepalend dan de vraag: stinkt een trui wel of niet?" Bij de binnentemperatuur bleek een eerste cruciale stap het begrijpen van hoe het verwarmingssysteem werkt. "Hier vond een verschuiving plaats naar het lichaam als bron van warmte. Dat was ook een van onze slogans: houd je lichaam warm in plaats van de ruimte."

Het belangrijkste resultaat van ENERGISE is volgens de onderzoekers dat bij de energiereductie door de huishoudens geen ongemak en minder comfort werd ervaren. Scholl: "Je kunt dus mensen in hun dagelijkse praktijk een nieuwe norm aanleren. Ze zullen eerder naar andere oplossingen zoeken voordat zij de verwarming hoger zetten. Moet bijvoorbeeld de bank niet dichter bij de cv dan bij het raam? De energievermindering was binnen vier weken een gewoonte geworden." Vasseur benadrukt dat de gedragsverandering blijvend was. "Na drie maanden hebben we opnieuw gemonitord en zagen we dat zij nieuwe normen en waarden aangenomen hadden." Culturele verandering is kortom een sleutel tot succesvolle energietransities.

ENERGISE toont verder aan dat de living lab een geschikte onderzoeksmethode is voor sturing op energiereductie. Scholl: "De kracht is dat er duidelijke doelen waren en dat de deelnemers volledige vrijheid kregen dit in te vullen. In de labs zijn het subjecten die zelf oplossingen creëren." Het vereist wel een bijzondere opstelling van de onderzoeker, zegt Vasseur. "Je bouwt een hechtere relatie op, stelt jezelf als een luisterend oor op." Scholl: "Het is een belangrijke les: Gedragsverandering komt op vanuit de alledaagse praktijk en is pas blijvend als je mensen de tijd en ruimte geeft om te experimenteren."

Thuis herontdekken

En zijzelf, zijn de onderzoekers zelf door ENERGISE veranderd. Vasseur: “Ik schrok ervan dat een droogbeurt qua energieverbruik gelijk staat aan vier wasbeurten. Nu gebruik ik zelden de wasdroger meer en hang ik de was op.” Scholl: “Het leuke aan zo'n project is dat je je eigen huishouden gaat bevragen. Moet het licht niet anders? Waardoor voel je je echt thuis? Bij energiekwesties ben je telkens je huis aan het herontdekken.”