Terugblik ITEM Jaarconferentie 2022
Grensoverschrijdende structuren en integratie essentieel voor de toekomst van grensregio’s
“Het is van groot belang om van netwerken naar grensoverschrijdende structuren te komen. Naast verticale integratie vanuit de EU, moet samengewerkt worden aan horizontale integratie als een structuur dat buurlanden verbindt om grensbelemmeringen en –kansen te agenderen, analyseren en tot gezamenlijk toekomstperspectief te komen.” Zo vatte prof. dr. Anouk Bollen-Vandenboorn de hoofdboodschap samen. De ITEM Jaarconferentie 2022 in Groningen stond in het teken van de toekomst van grensregio’s in Europa, gelet op de vele uitdagingen die spelen. Tijdens de ITEM jaarconferentie in Groningen worden ervaringen uitgewisseld om veiligheid, gezondheidszorg en energievoorziening in grensregio’s te ondersteunen. “Daarvoor zijn governancestructuren, instrumenten en grensoverschrijdende projecten nodig.”
Multilevel Governance: van verticale naar horizontale integratie
Samenwerking met onze buurlanden is belangrijker dan ooit, veel thema’s stoppen niet bij de grens en vragen in grensgebieden vaak om een net iets andere aanpak. In de avond voor de Jaarconferentie benadrukte de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Hanke Bruins Slot, in haar toespraak het belang van de versterking van grensoverschrijdende samenwerking en structuren. Dit is geen vanzelfsprekendheid. “Cross-border cooperation is underestimated in the European debate, although it is very important”, stelt prof. dr. Joachim Beck in diens presentatie over horizontale integratie.
Het rapport van de bestuurlijke werkgroep Grensbelemmeringen onderschrijft de versterking van het probleemoplossend vermogen in grensgebieden en beveelt aan om te komen tot een betere bestuurlijke organisatie waarin het grensregionaal perspectief opgenomen wordt. Prof. dr. Anouk Bollen-Vandenboorn: “Ons kennisinstituut ondersteunt dat voorstel volledig. Daarvoor is het nodig om grensbelemmeringen te selecteren, grensvraagstukken al bij de besluitvorming van centrale overheden te agenderen met een uitgebreider mandaat, een wettelijke bevoegdheid te creëren om in voorkomende gevallen af te wijken van regelgeving en een stevige inzet op meer mankracht. En daar ontbreekt het op dit moment vaak nog aan.” De drie coördinerende Rijksheren voor grensoverschrijdende samenwerking, dhr. Han Polman, dhr. René Paas en dhr. Andries Heidema pakken hierin graag hun verantwoordelijkheid. Meer mandaat om ruimte te geven om tot oplossingen te komen, een sterk gemeenschappelijk secretariaat en politieke en bestuurlijke commitment om knelpunten aan te pakken zijn hierbij essentiële factoren.
De speech van Vibeke Hammer Madson, chair van het Freedom of Movement Council van de Nordic Council of Ministers deelt de best-practices uit de Scandinavische samenwerking en bevestigt dat een sterk mandaat en vaste, onafhankelijke structuur essentieel zijn. “Freedom to act, with a strong mandate from our governments, that tolerate that we act as an opposition. Members of the FMC can pinpoint why national legislation must be changed.” “You need a strong mandate.” adviseerde Petri Suopanki, senior adviseur bij de Nordic Council of Ministers nogmaals.
Projecten: de energietransitie van grensregio’s
Verschillende thema’s en projecten laten het belang van goede grensoverschrijdende samenwerking zien. “Cooperation across parties and boundaries should actually be our second nature. Only then, we will be able to tackle the toughest transition and sustainability issues ahead of us.”, zo gaf Stientje van Veldhoven aan. Begin dit jaar riepen ITEM onderzoekers nog op tot meer grensoverschrijdende samenwerking om de Europese doelen te behalen. “Grensoverschrijdende samenwerking is de kern van het Europese energievraagstuk.”, daarmee bracht CdK Arthur van Dijk, voorzitter Huis van Nederlandse Provincies in Brussel, de conclusie in van het gezamenlijk ITEM/HNP-event in oktober.
Ook al geven Europese richtlijnen op het vlak van hernieuwbare energie de lidstaten al jaren de mogelijkheid om hun subsidieregelingen op elkaar af te stemmen, noch de Nederlandse, noch de Duitse, noch de Belgische regering heeft van deze optie gebruik gemaakt. “Echte grensoverschrijdende projecten, zoals windparken met windmolens aan beide zijden van de grens, zijn op deze manier bijna niet te realiseren”, aldus ITEM-onderzoeker Martin Unfried. “Daarvoor zouden speciale grensregelingen nodig zijn.” Dat maakt ook dat tot vandaag weinig pogingen zijn gedaan om netcapaciteitenproblemen in bepaalde grensgemeenten aan te pakken met lokale grensoverschrijdende oplossingen.
Instrumenten: grenseffectenanalyse en afwijkingsruimte
In de Grenseffectenrapportage van dit jaar wordt niet alleen gekeken naar de grenseffecten van de energietransitie, maar bijvoorbeeld ook naar die van het Nederlandse vuurwerkverbod en het EU voorstel voor een Europese Ruimte voor Gezondheidsgegevens. Alle onderzoeksdossiers zijn hier te downloaden. Alle dossiers onderschrijven het nut van een gedegen grenseffectenanalyse. Welke effecten spelen er voor de grensregio en grensoverschrijdende samenwerking? De ITEM onderzoekers presenteren de onderzoeken kort middels een pitch. Nederland is het eerste land in Europa dat een verplichting kent om overheidsplannen te toetsen aan grenseffecten, net zoals dat al sinds jaar en dag bestaat bij milieueffecten. ITEM adviseerde bij het opstellen van die Leidraad Grenseffecten. En als effecten dusdanig zijn of grensbelemmeringen zich al voordoen, dan zijn grensregelingen nodig. “Niet aanpassen, maar afwijken” was het devies van de bestuurlijke werkgroep grensbelemmeringen, ofwel de noodzaak om lokaal afwijkend beleid toe te staan om grenseffecten te voorkomen of te verminderen. Instrumenten die oplossingen mogelijk maken liggen veelal binnen bereik. Lees meer hier over in ITEM’s reflectie.
Vandaag hebben we vanuit meerdere kanten de boodschap gekregen dat hiervoor een structurele samenwerking en afstemming nodig is. Dat blijkt uit de thema’s die aan bod zijn gekomen, zoals het gezondheidsdossier, maar zeker ook het gebied van de energie transitie en veiligheid. Dit vergt een intensief contact op inhoud met buurlanden, in dit geval specifiek met België en Duitsland. Alleen dan kunnen eventuele belemmeringen door maatregelen worden geminimaliseerd voor diegenen die in grensregio’s leven en werken.
Save the Date: De ITEM Jaarconferentie 2023 zal in samenwerking met Provincie Zuid-Holland op vrijdag 17 november 2023 plaatsvinden.