Schoolmaaltijden in arme wijken helpen tegen ondervoeding en overgewicht

Kinderen zijn geholpen met gezond eten op school, blijkt uit een vier jaar durend onderzoek op acht Limburgse basisscholen. Leerlingen op twee scholen in achterstandswijken die gezond te eten kregen en meer bewogen, hielden een stabiel gewicht, terwijl kinderen op basisscholen zonder die interventie dikker werden. De resultaten van het onderzoek werden dinsdag gepubliceerd in PLOS ONE.

Op de twee Gezonde Basisscholen van de Toekomst in Landgraaf hadden kinderen een iets lagere Body Mass Index (verhouding gewicht en lengte) dan gemiddeld voor hun leeftijd. Op de controlescholen zonder speciaal eet- en beweegprogramma, was de BMI juist hoger. Voor de buik-omvang – een belangrijke voorspeller voor hart- en vaatziekten en diabetes – was het effect nog sterker.

De publicatie komt in de maand dat minister Carola Schouten (Armoedebeleid, ChristenUnie) geld vrijmaakt om kinderen in arme wijken op school ontbijt te geven, na berichten in NRC over leerlingen met honger. Dat maakt de uitkomsten extra relevant, zegt Onno van Schayck, hoogleraar preventieve geneeskunde aan de universiteit van Maastricht en leider van het onderzoek. „Overgewicht en honger zijn twee kanten van dezelfde medaille.”

Wat is de belangrijkste les uit dit onderzoek?

„Niets doen is geen optie. Als je niets doet, ontwikkelen kinderen op scholen in arme wijken meer overgewicht. We zagen dat meisjes op gezonde scholen met normaal gewicht omgerekend per jaar gemiddeld 180 gram lichter waren dan in de controlegroep en meisjes met overgewicht 235 gram. Voor jongens was dat respectievelijk 135 en 175. De effecten lijken misschien niet zo groot. Maar de kinderen met het meeste overgewicht, die deze interventie het hardst nodig hebben, hebben er het meeste baat bij. Als je dit voor alle scholen in arme wijken doet, levert dat grote winst op voor de Volksgezondheid.

Het RIVM heeft doorgerekend dat in twintig jaar meer dan 90 procent van de kabinetsdoelen voor overgewicht (van naar verwachting 60 procent in 2040 van de volwassenen naar 38 procent, red.) gehaald kunnen worden als je deze interventie op alle basisscholen doorvoert en daarna continueert. Over twintig jaar zullen er dan minder Nederlanders met chronische welvaartsziekten zijn. Voor 40 miljoen euro, hebben we berekend, zouden alle basisschoolleerlingen in arme wijken een jaar van deze aanpak kunnen profiteren.”

Een gezond eetpatroon leek – afgezien van water en melk drinken – moeilijk vol te houden.

„Ouders rapporteerden aan de hand van vragenlijsten en het is lastig om eetgedrag op die manier te observeren. Toch zagen we, door gewicht en buikomvang te meten, effecten. Misschien aten de kinderen wel gezonder dan werd gerapporteerd. In elk geval dronken kinderen op gezonde scholen veel meer water, en water drinken in plaats van gesuikerde frisdrank helpt om overgewicht tegen te gaan.”

Op de scholen in Limburg betaalden ouders 1,75 euro per kind per dag. Dat is voor gezinnen in financiële nood toch niet op te brengen?

„Voor de start hebben we ouders gevraagd: hoeveel ben je bereid te geven? Daar kwam 1,75 euro uit, want dat kostte een broodtrommeltje meegeven hen ook. Let wel: deze scholen in Landgraaf en Kerkrade zitten in de armste wijken van Nederland.”

In het nieuws zijn nu de kinderen die zonder te hebben ontbeten of zonder eten naar school komen. Tegelijkertijd zijn kinderen in arme wijken gemiddeld dikker. Valt het met die honger misschien wel mee?

„Honger en overgewicht zijn twee kanten van dezelfde medaille. Wij hebben die ‘dubbele last van ondervoeding’ onder meer in Tanzania onderzocht, waar de helft van de kindersterfte komt door ondervoeding. Waar extreme ondervoeding is, komt vaak ook obesitas voor. Als er geen geld is, vul je je maag met goedkope calorieën. In Tanzania is dat gierstpap, in Nederland is dat misschien de koude friet die kinderen mee naar school krijgen. Deze crisis legt de vinger op de zere plek. We glijden in arme wijken af naar een land als Tanzania.”

Is dat niet te boud?

„Als je een dik kind ziet, denk je misschien dat er niets aan de hand is. Maar terwijl ze een overvloed aan koolhydraten en verzadigd vet krijgen, hebben ze een tekort aan eiwitten, vitamines en vezels. Diabetes type 2 en hart- en vaatziekten komen pas jaren later. Overgewicht is een onzichtbare killer.”